maria bukowiec

21 marca 2022

Zobacz też:

Medycyna sportowa

Zaburzenia czucia głębokiego po urazach stawów kończyny dolnej

Czucie głębokie, czyli inaczej propriocepcja to część układu somatosensorycznego, który pozwala nam na orientację ułożenia części własnego ciała bez kontroli wzroku. Ten złożony system receptorów, neuronów przewodzących oraz efektorów zapewnia właściwe reakcje układu ruchu w zależności od warunków, regulując takie procesy jak planowanie i prowadzenie ruchu, regulację napięcia mięśniowego, koordynację pracy różnych grup mięśniowych oraz stabilizację postawy. Prawidłowa propriocepcja jest szczególnie ważna u osób uprawiających sport, ponieważ daje możliwość pełnej kontroli ruchu oraz zabezpiecza przed utrzymywaniem niekorzystnych pozycji, ograniczając ryzyko kontuzji.

Gdzie znajduje się układ czucia głębokiego?

Receptory czucia głębokiego zlokalizowane są głównie w ścięgnach mięśni i torebkach stawowych. Do receptorów będących pierwszym ogniwem, dzięki któremu dochodzi do powstania impulsu czuciowego, należą między innymi mechanoreceptory (odbierające bodźce mechaniczne, tj. napięcie mięśniowe, ucisk, rozciąganie, ustawienie części ciała względem siebie, ruch części ciała wobec siebie), termoreceptory (odpowiedzialne za odczuwanie temperatury), a także fotoreceptory (odbierające bodźce świetlne), baroreceptory (reagujące na ciśnienie) oraz chemoreceptory (reagujące na zmiany składu chemicznego tkanek). Impuls nerwowy z receptorów biegnie przez nerwy obwodowe i rdzeń kręgowy, zlokalizowany w kanale kręgowym wzdłuż kręgosłupa, do mózgu, gdzie informacja czuciowa jest uświadamiana. Następnie impulsy wracają drogą zstępującą w rdzeniu kręgowym, docierając do nerwów obwodowych (zaopatrujących mięśnie), gdzie w odpowiedzi na bodziec wyzwalają określoną reakcję ruchową.

Wpływ kontuzji stawu na czucie głębokie

Propriocepcja przyczynia się do rozwoju kontroli motorycznej i odgrywa ważną rolę w odruchowej ochronie stawów przed potencjalnie szkodliwymi siłami. Niesprawny układ czucia głębokiego jest zatem ogromnym ograniczeniem dla sportowców, a zwłaszcza piłkarzy, którzy swoje wyniki opierają w dużej mierze na świadomości własnego ciała, zwinności i skoordynowanej pracy układu ruchu. Przeprowadzono badania oceniające częstość urazów kolana u osób z uszkodzonym czuciem głębokim w porównaniu do osób zdrowych. Ich wyniki wskazują na to, że zaburzenie propriocepcji jest jednym z kluczowych czynników przyczyniających się do powstania urazu w kolanie, a zwłaszcza do uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego (ACL) oraz urazów rzepki. Uważa się bowiem, że ACL (którego 1% całkowitej powierzchni stanowią trzy typy receptorów czucia głębokiego) odgrywa znaczącą rolę w propriocepcji kolana, a tym samym w koordynacji ruchów kończyny dolnej. Uszkodzenie obszarów odpowiedzialnych za odbieranie bodźców proprioceptywnych w stawie powoduje zbyt intensywne lub opóźnione przesyłanie impulsów. W wyniku tego, ośrodkowy układ nerwowy wysyła nieadekwatną informację zwrotną. Efektem tych zaburzeń jest m.in powstawanie nieprawidłowych wzorców ruchów, niezgrabność chodu, utrata płynności ruchów złożonych, zaburzenia równowagi, opóźniony refleks, które uniemożliwiają efektywne uprawianie sportu. Nieleczone mogą być z kolei mechanizmami dalszych urazów i długotrwałych problemów wtórnych.

Wpływ kontuzji stawu na czucie głębokie

Jak ocenić czucie głębokie przez powrotem do gry?

Powrót do obciążania kończyny z zaburzoną propriocepcją nie daje zadowalających efektów oraz wiąże się z ryzykiem urazu. Obecnie metody leczenia urazów kończyny dolnej, jak np. rekonstrukcje ACL, a także nowoczesne programy rehabilitacji pozwalają na przywrócenie funkcji uszkodzonych struktur u większości pacjentów. Prawidłowa ocena czucia głębokiego stanowi jednak spore wyzwanie dla lekarzy medycyny sportowej.

Standardowe badanie czucia głębokiego jest elementem oceny neurologicznej pacjenta. W czasie badania chory ma zamknięte oczy. Badający wykonuje ruchy bierne kończyną badanego i poleca mu określić kierunek ruchu i ułożenie kończyny. Badanie to pozwala wykryć istotne zaburzenia propriocepcji, jest jednak zbyt mało dokładne, aby wykryć niewielkie ubytki lub ocenić postępy rehabilitacji po uszkodzeniu ACL, np. u piłkarzy.

Program Back in Action jest coraz częściej wykorzystywany do oceny uszkodzeń stawów kończyny dolnej, których składową jest uszkodzenie układu propriocepcji. Testy zawarte w programie pozwalają precyzyjnie ocenić zdolności motoryczne, czucia głębokiego i równowagi oraz dopasować indywidualny program treningowy, w zależności od przebytej kontuzji. Uczestnictwo w BiA daje również możliwość porównywania własnych wyników w czasie oraz zestawiania ich z wynikami pozostałych uczestników.

Inne nowoczesne metody badania czucia głębokiego opierają się na analizie progu powstawania ruchu biernego w stawie (the threshold to detect passive motion – TTDPM), czyli powstawania impulsu, który pozwala na zapoczątkowanie ruchu czynnego oraz na zdolności do powielenia docelowej pozycji kończyny (joint position sense – JPS). Połączenie ww. metod oceny czucia głębokiego u pacjentów po urazie, daje szansę na wyznaczenie bezpiecznego momentu na powrót do sportu, a tym samym uniknięcie powtórnych kontuzji.

Partnerzy