Osteotomia w ortopedii i traumatologii to zabieg polegający na przecięciu kości, który ma za zadanie poprawić jej kształt, skrócić ją lub wydłużyć, poprawić mechanikę znajdującego się w pobliżu stawu albo skorygować oś kończyny.

Osteotomia stawu kolanowego ma dość długą historię – zabieg ten wykonywano już w dziewiętnastym wieku w Europie. Wraz z upływem czasu koncepcja stosowania osteotomii w terapii choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego i związanych z nią zmian osi kończyny dolnej zyskała na popularności również w Ameryce Północnej.

Choroba zwyrodnieniowa bardzo często obejmuje przyśrodkowy przedział stawu kolanowego. W efekcie przyśrodkowa szpara stawu kolanowego ulega zawężeniu, a jednocześnie oś kończyny zmienia się na szpotawą (przeciwną do koślawej, czyli kolan typu X). Zabieg wysokiej osteotomii kości piszczelowej ma przeciwdziałać tym zjawiskom – w jego trakcie oś stawu jest korygowana poprzez przeniesienie sił obciążających objęty chorobą przyśrodkowy przedział stawu kolanowego na przedział boczny. W efekcie zabieg często prowadzi do biologicznej poprawy kondycji chrząstki w przedziale przyśrodkowym, a jednocześnie chrząstka przedziału bocznego pozostaje zdrowa. Największą zaletą osteotomii kości piszczelowej – w porównaniu do innych operacji – jest wydłużenie żywotności naturalnego stawu kolanowego. Zabieg wykonywany jest z wyboru i stanowi alternatywę dla endoprotez jednoprzedziałowych. Jeśli zostanie przeprowadzony prawidłowo, może opóźnić konieczność wykonania endoprotezy, a nawet jej zapobiec.

O powodzeniu zabiegu osteotomii w dużej mierze decyduje doświadczenie i umiejętność lekarza, ale też niemałe znaczenie ma odpowiedni wybór pacjentów. Ta metoda terapii najlepiej sprawdzi się w przypadku szczupłych i aktywnych osób z małymi lub umiarkowanymi zmianami zwyrodnieniowymi i niewielkimi zaburzeniami osi kończyny dolnej. Osteotomia może być wykonana u pacjentów młodych, a więc pomiędzy trzydziestym a pięćdziesiątym rokiem życia, cierpiących z powodu bólu stawu udowo-piszczelowego, którym zależy na aktywnym trybie życia. Zabieg ten najlepsze rokowania przynosi w przypadku osób bez objawów patologicznych ze stawu rzepkowo-udowego i więzadeł. Oprócz tego staw kolanowy powinien być stabilny z pełnym wyprostem i co najmniej dziewięćdziesięcioma stopniami zgięcia.

Celem przeprowadzenia zabiegu osteotomii jest przede wszystkim usunięcie dolegliwości bólowych, poprawa funkcji stawu kolanowego oraz całej nogi, a także możliwość powrotu do zaawansowanej aktywności fizycznej, którą w znacznym stopniu ogranicza alloplastyka. W trakcie operacji lekarz może też zrekonstruować niewydolne więzadła, łąkotki i chrząstki stawowe, a nawet po jej przeprowadzeniu możliwe jest późniejsze wykonanie endoprotezoplastyki.

Warto zauważyć, że choroba zwyrodnieniowa jest schorzeniem postępującym, a cierpiący z jej powodu pacjenci nierzadko zwlekają z podjęciem decyzji o poddaniu się zabiegowi osteotomii. Ze względu na dolegliwości bólowe często wypracowują nieprawidłowe mechanizmy mające na celu nieco je złagodzić. Podczas rehabilitacji ważne jest więc uwzględnienie nie tylko stawu kolanowego, ale także innych ściśle ze sobą współpracujących układów – stawu biodrowego, stawów stopy czy miednicy.

Program rehabilitacji jest skonstruowany w taki sposób, aby pacjent jak najszybciej mógł powrócić do sprawności. Dlatego też już dzień po zabiegu – o ile nie ma ku temu przeciwwskazań chirurgicznych – pacjent zaczyna ćwiczyć. Początkowo wykonuje ruchy bierne na szynie, a wraz z upływem czasu wprowadzane są ćwiczenia czynne. Fizjoterapeuta dobiera je uwzględniając ewentualne ograniczenie ruchomości kończyny. W ciągu pierwszych 6 – 8 tygodni po operacji ważne jest, aby nie obciążać nadmiernie chorej kończyny – w ten sposób kość jest w odpowiedni sposób chroniona i stabilizowana. Ponadto fizjoterapeuta układając program rehabilitacji musi uwzględnić mobilizację rzepki i tkanek miękkich, aby umożliwić pacjentowi przywrócenie pełnego i bezbolesnego zakresu ruchu stawu kolanowego. W większości przypadków program ten ma na celu głównie wzmocnienie mięśnia czworogłowego. Warto przy tym wspomnieć, że większość pacjentów długo chodzi z bólem przed poddaniem się zabiegowi, dlatego najczęściej osłabione są nie tylko mięśnie kończyny dolnej, ale także mięśnie całej obręczy kończyny dolnej i mięśnie kompleksu lędźwiowo-miedniczego, stąd podczas rehabilitacji ważne jest wzmacnianie i rozciąganie poszczególnych grup mięśniowych. W razie wystąpienia po operacji obrzęków limfatycznych konieczny jest drenaż limfatyczny albo kinesiotaping.

Rehabilitacja to bardzo ważna część całej terapii. Jej zaniedbanie może zaprzepaścić efekt osteotomii, a nawet sprawić, że pacjent zamiast poprawy odczuwać będzie jeszcze silniejsze dolegliwości niż przed zabiegiem, co negatywnie wpływa na samopoczucie chorego i obniża jakość życia. Dobrze zaplanowany program fizjoterapeutyczny pozwala zlikwidować ból, a jednocześnie umożliwia powrót pacjenta do pełnej sprawności i aktywności fizycznej.