Endoprotezoplastyka stawu kolanowego
Endoprotezoplastyka (alloplastyka) stawu kolanowego to operacja, podczas, której cały staw kolanowy bądź jego elementy składowe zostają wymienione na sztuczne. Zdecydowana większość takich zabiegów przeprowadzana jest u pacjentów cierpiących z powodu gonartrozy, czyli choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego.
W przypadku osób, u których stawy ulegają zniszczeniu bez określonego powodu, mówimy o zwyrodnieniu pierwotnym – najczęściej dotyka ono ludzi starszych. Wtórne zwyrodnienie stawu to skutek stanów patologicznych, jak urazy, wady wrodzone i rozwojowe, choroby neurologiczne i reumatyczne, czy nieprawidłowości w kształcie dolnych kończyn. Podczas pierwszych prób wymiany naturalnego stawu na sztuczny kolano traktowano jako prosty zawias.
Obecnie stosowane są różnego rodzaju implanty – ich wyboru dokonuje lekarz ortopeda uwzględniając stan tkanek stawu u pacjenta wymagającego zabiegu. Wszczep tworzą trzy elementy – cześć udowa, piszczelowa i kawałek polietylenu, dzięki któremu mogą się one poruszać. Poszczególne elementy protezy mocowane są do kości za pomocą specjalnego kleju, nazywanego cementem. I chociaż dostępne są wszczepy nie wymagające jego użycia, cieszą się one znacznie mniejszą popularnością. W przypadkach gdy zmiany patologiczne dotyczą tylko jednego przedziału kolana, stosowane są protezy jednoprzedziałowe.
Wskazania do zabiegu alloplastyki stawu kolanowego
Zabieg alloplastyki wykonywany jest u osób z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową stawów, silnymi dolegliwościami bólowymi i zaburzonym funkcjonowaniem spowodowanym problemami z kolanem. Podobnie jak w przypadku leczenia innych schorzeń układu ruchu, operacja to rozwiązanie stosowane w sytuacji, kiedy terapia zachowawcza nie przynosi skutku. Całkowita endoprotezoplastyka najczęściej przeprowadzana jest u osób starszych przez wzgląd na ograniczoną w ich przypadku aktywność fizyczną. W przypadku młodych ludzi istnieje ryzyko, że żywotność implantu będzie zbyt niska, aby nie trzeba było go wymieniać. Całkowitą alloplastykę przeprowadza się również u pacjentów z zaawansowanym zwyrodnieniem stawu rzepkowo udowego oraz znacznymi zniekształceniami stawu kolanowego.
Kiedy nie można przeprowadzić alloplastyki stawu kolanowego?
Podobnie jak w przypadku każdej metody leczenia, również operacja z wykorzystaniem endoprotezy kolana ma swoje przeciwwskazania. Należą do nich:
- młody wiek pacjenta;
- ciężki stan ogólny,
- poważne zniekształcenie kończyny,
- rozległe żylaki kończyn dolnych,
- zaawansowana osteoporoza,
- infekcje stawu kolanowego oraz otaczających go tkanek,
- choroba zakrzepowo-zatorowa,
- czynne ogniska infekcji, nawet te odległe, np. zlokalizowane w jakie ustnej.
W jaki sposób przygotować się do zabiegu?
Przed zabiegiem umieszczenia w stawie kolanowym endoprotezy pacjent powinien zaszczepić się przeciwko wirusowi HBV. Ponadto należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym, który leczy choroby przewlekłe, a w razie potrzeby uzgodnić z nim ewentualną zmianę w przyjmowanych lekach. Aby zmniejszyć ryzyko powikłań po operacji, warto unormować masę ciała, co dodatkowo przyspieszy proces rekonwalescencji, a także zadbać o wzmocnienie całego układu ruchu. Przed samym zabiegiem wykonywane jest badanie obrazowe stawu, oraz inne badania laboratoryjne pozwalające miarodajnie ocenić ogólny stan zdrowia pacjenta. Ze względu na możliwość utraty krwi podczas zabiegu, należy też omówić z lekarzem prowadzącym kwestie ewentualnej transfuzji. Osoby, którym wszczepiane są endoprotezy stawu kolanowego to zazwyczaj ludzie starsi, dlatego istotne jest, aby przygotować mieszkanie na ich powrót. Rekonwalescencja wiąże się z ograniczonymi możliwościami poruszania się, stąd też najbliższa rodzina pacjenta powinna zadbać o instalację wszelkich niezbędnych udogodnień, jak np. poręcze, czy uchwyty ułatwiające higienę osobistą. Ze względów bezpieczeństwa lepiej jest usunąć wszystkie przeszkody uniemożliwiające swobodne poruszanie się, a więc leżące na podłodze kable, czy dywaniki.
Przebieg zabiegu alloplastyki kolana
Przed zabiegiem wszczepienia endoprotezy w stawie kolanowym stosowane jest znieczulenie miejscowe lub ogólne (obie metody są równie skuteczne). Bardzo ważne jest zachowanie pełnej sterylności pola operacyjnego – jeśli podczas zabiegu do stawu dostaną się jakiekolwiek bakterie, niesie to poważne ryzyko groźnych powikłań. Aby ograniczyć krwawienie, stosowana jest opaska Esmarcha. Zazwyczaj podczas operacji pacjent leży na plecach. Chirurg ortopeda po odsłonięciu części kostnych przygotowuje kości udową i piszczelową w taki sposób, aby idealnie dopasować poszczególne elementy endoprotezy. Po ich właściwym umieszczeniu przychodzi czas na zamocowanie implantu – jest on przymocowywany do kości za pomocą specjalnego cementu kostnego. Rzepka odsuwana jest na bok, aby możliwy był pełny dostęp do stawu kolanowego, a po zabiegu umieszczana na swoim miejscu. W razie konieczności, a więc gdy choroba zwyrodnieniowa obejmuje również chrząstkę stawową rzepki, podczas operacji możliwe jest pokrycie jej polietylenowym wszczepem. Ostatni etap operacji to warstwowe zamknięcie powłok wraz z pozostawionym w kolanie drenem. Cały zabieg trwa ok. 2-3 godzin.
Powyższy opis przedstawia ogólny przebieg alloplastyki stawu kolanowego i zależnie od konkretnego przypadku może on ulegać modyfikacjom.
Możliwe powikłania
Do najpoważniejszych powikłań po zabiegu alloplastyki należy zakażenie bakteryjne, które może prowadzić do niszczenia otaczających implant tkanek. Endoprotezy mogą też ulegać zwichnięciu – ma to miejsce gdy ich elementy przemieszczają się względem siebie; jeśli uniemożliwia to prawidłowe funkcjonowanie, konieczna jest powtórna operacja. W przypadku, gdy na kość w sposób przewlekły działają niewłaściwie rozłożone siły, spada jakość tkanek otaczających implant co może prowadzić do jego obluzowania. Nie mniej poważnym powikłaniem jest artrofibroza, czyli rozrost tkanki łącznej powodujący ograniczoną ruchomość stawu kolanowego – tego typu przypadki wymagają odpowiedniej i wcześniej rozpoczętej rehabilitacji. Oprócz wymienionych wyżej powikłań, zdarzają się m. in. złamania okołoprotezowe (niekiedy konieczna jest wymiana implantu na wszczep rewizyjny), uszkodzenia rzepki, reakcje alergiczne na substancje budujące protezę, porażenie nerwu strzałkowego, zmniejszenie ruchomości stawu kolanowego, powikłania znieczulenia, uszkodzenie nerwów i naczyń, bolesna blizna, czy żylna choroba zakrzepowo – zatorowa.
Po operacji alloplastyki stawu kolanowego
Bezpośrednio po zabiegu pacjent pozostaje pod opieką personelu placówki medycznej, w której operacja została przeprowadzona. Profilaktycznie podawane są środki zapobiegające zakrzepicy, antybiotyki, a także farmaceutyki o działaniu przeciwbólowym. Bardzo istotna jest rehabilitacja oddechowa pacjenta, która znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia pooperacyjnej niedodmy oraz zapalenia płuc. Dzień po operacji rozpoczyna się rehabilitacja ruchowa z pomocą fizjoterapeuty, a nierzadko również z wykorzystaniem specjalnej szyny CPM wykonującej odpowiednie ruchy kończyną pacjenta. Już w pierwszym tygodniu po zabiegu rekonwalescent podejmuje próby chodzenia przy odciążeniu operowanej nogi. Dreny usuwane są zazwyczaj drugiego dnia po alloplastyce, a sam pacjent może opuścić szpital już po kilku dniach od zabiegu. Szwy można zdjąć ok. 10-14 dni po operacji. W razie jakichkolwiek nieprawidłowości, a więc wystąpienia gorączki, nagłego nasilenia dolegliwości bólowych w okolicy operowanego stawu, a także pojawienia się wysięku lub wysypki pacjent powinien jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.
Rehabilitacja po zabiegu alloplastyki stawu kolanowego
Podczas rekonwalescencji pacjent musi poruszać się o kulach. Ważny jest dobór odpowiedniego obuwia, a więc o płaskiej i nie śliskiej podeszwie. Ważnym elementem powrotu do zdrowia jest aktywność fizyczna, jak np. spacery po płaskiej powierzchni, pływanie, jazda na rowerku stacjonarnym, czy ćwiczenia z profesjonalnym fizjoterapeutą, który zaproponuje optymalny plan rehabilitacji. Chory nie powinien obciążać stawu kolanowego po operacji, dlatego niewskazane jest bieganie, klękanie czy kucanie, a także siadanie ze skrzyżowanymi nogami, które powoduje, że kolano pracuje poza osią naturalnego ruchu. Ciężkie prace fizyczne mogą być wykonywane przez pacjenta po co najmniej 12 tygodniach od zabiegu. Kierowanie pojazdami dopuszczalne jest dopiero wtedy, gdy chory będzie w stanie wykonywać szybkie ruchy kończyną nie odczuwając przy tym bólu i kiedy nie zażywa przeciwbólowych środków farmaceutycznych wpływających na zdolność prowadzenia pojazdów. W zdecydowanej większości przypadków czas powrotu do pełnej sprawności zajmuje ok. 3 miesięcy, oczywiście o ile pacjent stosuje się do wszystkich zaleceń lekarza dotyczących rekonwalescencji i w odpowiedni sposób ćwiczy chorą kończynę.